K Zawodnicy z niepełnosprawnością rywalizują w tej dyscyplinie od I Paraolimpiady w Rzymie (1960). Od tamtego czasu pływanie zmieniło się bardzo, począwszy od techniki pływania i prowadzenia treningów, aż po stroje zmniejszające opór wody i rodzaje lin, skuteczniej rozbijających fale. Nie zmieniły się tylko długości dystansów i… chęć rywalizacji w walce o wyniki i medale.
Sportem pływackim osób pełnosprawnych i niepełnosprawnych rządzą podobne reguły, zawodnikom stawiane są podobne wymagania a proces treningowy ma podobne cele i wywołuje podobne zmiany w organizmie. Różnice polegają na ograniczeniach związanych z niepełnosprawnością. Dlatego powstały przepisy IPC Swimming które określają zasady rywalizacji i grupy startowe w zależności od rodzaju dysfunkcji. Celem podziału na grupy startowe jest wyrównywanie szans podczas rywalizacji. Pływanie jest dyscypliną bardzo popularną wśród osób niepełnosprawnych ze względu na swoją uniwersalność, którą zawdzięcza specyficznym własnościom wody. Siła wyporu wody jest tak duża, że ciało „staje” się lżejsze. Umożliwia to czynne wykonywanie ruchów osobom o znacznie zmniejszonej sile mięśniowej. Osoba z dysfunkcją narządu ruchu poruszająca się na co dzień na wózku inwalidzkim lub o kulach, w wodzie jest w pełni samodzielna – nie potrzebuje pomocy by zmienić położenie swojego ciała, przemieścić się z jednego miejsca w drugie. Dlatego też w klasyfikacji medycznej i funkcjonalnej IPC (International Paralimpic Comitee) niewiele jest takich dysfunkcji, które uniemożliwiałaby uprawianie pływania. W praktyce, oznacza to możliwość realizowania się w tej dyscyplinie osób z różnymi dysfunkcjami narządu ruchu i wzroku, podzielonych na grupy i klasy startowe.
W przypadku zawodników niepełnosprawnych staje się koniecznością podział na grupy i klasy sportowe, ze względu na różnorodność dysfunkcji, ich rodzaj i wielkość oraz związane z tym możliwości funkcjonalne. System klasyfikacji funkcjonalnej – FCS (Functional Classification System) został opracowany w 1980 przez Brigittę Blomquist i jej współpracowników, a wdrożony został na Paraolimpiadzie w Barcelonie w 1992 roku. Od tego czasu wprowadzono szereg modyfikacji, a mimo to system ten nie jest pozbawiony błędów, a idealny przypuszczalnie nie będzie nigdy. Istnieją dwie niezależne klasyfikacje: klasyfikacja funkcjonalna FCS dla zawodników z dysfunkcją narządu ruchu (amputacje, uszkodzenia rdzenia kręgowego, różne inne schorzenia narządu ruchu i porażenia mózgowe) – klasy 1-10 (styl dowolny, grzbietowy i motylkowy) lub 1-9 (styl klasyczny) oraz klasyfikacja IBSA (International Blind Sports Association) dla osób niewidomych i niedowidzących – klasy 11-13. W pływaniu osób niepełnosprawnych zawodnicy rywalizują pływając różnymi stylami: dowolnym, grzbietowym, klasyczny, motylkowym i zmiennym. W przypadku zawodników z niepełnosprawnością narządów ruchu, w zależności od stylu pływania poszczególne rodzaje niepełnosprawności mają większy lub mniejszy wpływ na ostateczny wynik. Szczególnie w stylu klasycznym bardzo istotna jest praca nóg (siła i zakres ruchów). W związku z tym, każdemu zawodnikowi przydziela się trzy klasy startowe:
Zawodnik z niepełnosprawnością ruchu może mieć przydzielone różne klasy startowe w różnych stylach, np. klasę S9 (styl dowolny, grzbietowy i motylkowy), SB8 (styl klasyczny) i SM9 (styl zmienny).
Zawodnicy z upośledzeniem wzroku lub niepełnosprawnością intelektualną zawsze mają tę samą klasę we wszystkich stylach, np. S11, SB11 i SM11 (zawodnik niewidomy) lub S14, SB14 i SM14 (zawodnik niepełnosprawny intelektualnie).
- klasa S1 SB1 – pływacy w tej klasie startowej mają znaczącą utratę siły mięśni i kontroli w nogach, ramionach i dłoniach. Niektórzy zawodnicy mają także ograniczoną kontrolę tułowia. Może to być na przykład spowodowane tetraplegią. Pływacy z tej klasy zazwyczaj używają wózka inwalidzkiego w życiu codziennym.
- klasa S2 SB1 – zawodnicy pływają używając przede wszystkim ramion. Ruchy ich dłoni, torsu i nóg są ograniczone z powodu np. tetraplegii lub problemów z koordynacją.
- klasa S3 SB2 – zawodnicy z amputacją obu ramion i nóg, pływacy używający ramion ale bez funkcjonalnych nóg i tułowia, pływacy ze znacznymi problemami w koordynacji we wszystkich kończynach.
- klasa S4 SB3 – pływacy używający ramion i funkcjonującymi dłońmi, ale nieużywający torsu i nóg do pływania, pływacy z amputacjami trzech kończyn.
- klasa S5 SB4 – pływacy z niedoborem wzrostu i dodatkową niepełnosprawnością oraz zawodnicy z utratą kontroli nad jedną stroną ciała (hemiplegia) lub z paraplegią.
- klasa S6 SB5 – pływacy z niedoborem wzrostu oraz zawodnicy z amputacją obu ramion lub umiarkowanymi zaburzeniami koordynacji po jednej stronie ciała
- klasa S7 SB6 – pływacy z amputacją jednej nogi i jednego ramienia po przeciwnych stronach ciała, zawodnicy z paraliżem jednego ramienia i jednej nogi po tej samej stronie ciała, pływacy z pełną kontrolą ramion i tułowia oraz częściową funkcją nóg.
- klasa S8 SB7 – pływacy z amputacją jednego ramienia, znaczącym ograniczeniem zakresu ruchu w stawie biodrowym, kolanie i kostce.
- klasa S9 SB8 – zawodnicy w tej klasie startowej mają np. ograniczenia w zakresie ruchu stawów jednej nogi lub amputacje obu nóg poniżej kolan.
- klasa S10 SB9 – zawodnicy posiadają minimalne upośledzenia fizyczne uprawniające do udziału w zawodach pływania osób niepełnosprawnych, np. utrata jednej dłoni lub ograniczony zakres ruchu stawu biodrowego.
- klasa S/SB11 – zawodnicy mają bardzo niską ostrość widzenia i/lub brak postrzegania światła.
- klasa S/SB12 – zawodnicy mają lepszą ostrość widzenia niż zawodnicy klasy S/SB11 i/lub pole widzenia ograniczone do mniej niż 5 stopni.
- klasa S/SB13 – zawodnicy mają najlepszą możliwą ostrość widzenia, która nadal uprawnia do udziału w zawodach pływania osób niepełnosprawnych i/lub pole widzenia ograniczone do mniej niż 20 stopni.
- klasa S/SB14 – pływacy są upośledzeni intelektualnie, co zwykle prowadzi do trudności w rozpoznawaniu wzorców, sekwencji, zapamiętywaniu, spowalnia czas reakcji, co ma wpływ na wynik sportowy.
Trening mistrzowskiego procesu szkoleniowego jest indywidualizowany, każdy zawodnik niepełnosprawny ma określone predyspozycje do dystansu i stylu, podwyższania możliwości systemu energetycznego, rozwoju cech motorycznych i doskonalenia elementów techniki i taktyki oraz przygotowania psychicznego. Podstawą w nauczaniu technik pływackich zawodników niepełnosprawnych jest analiza ich możliwości funkcjonalnych oraz koordynacyjnych – zakresy ruchu w stawach i siła mięśniowa są często tym czynnikiem, który determinuje możliwość wykonania określonej czynności ruchowej np.: rdzeniowy zanik mięśni lub inna forma dystrofii mięśniowej często uniemożliwia nauczenie techniki motylkowej, hemipareza jednostronna może być przyczyną asymetrii w wykonywanych ruchach i nie pozwoli zawodnikowi startować w konkurencji stylu klasycznego, w której zgodnie z przepisami musi on pokazać zamiar ruchu symetrycznego, w przypadku tetraplegików możliwy jest tylko gleich- zmodyfikowany styl grzbietowy, w którym jedyną siłę napędową stanowi symetryczna praca ramion. W takich sytuacjach jedynie szczegółowa analiza sposobu poruszania się zawodnika w wodzie, modyfikacje wprowadzane w najdrobniejszych elementach i nacisk położony na dostosowywanie techniki, do często zmieniających się, możliwości każdego zawodnika zbliża do sukcesu i osiągania wysokich wyników sportowych.
W treningu pływackim zawodników niepełnosprawnych konieczna jest obecność wolontariuszy. Spełniają oni różne funkcje, ale najczęściej ich pomoc dotyczy organizacji treningu, jego przebiegu, a także pomocy zawodnikom w czynnościach organizacyjnych (założenie czepka, okularów, płetw, łapek). Ponadto bardzo często pomagają zawodnikom w przejściu z szatni na pływalnię, wejściu i wyjściu do wody, czy zajęciu pozycji startowej. Zdarza się również, że przeszkoleni wolontariusze asekurują lub pomagają zawodnikom przy starcie lub nawrocie. Dotyczy to przede wszystkim zawodników niewidomych i niedowidzących, którzy wymagają sygnalizacji o zbliżaniu się do ściany basenu. Sygnalizacja polega na dotknięciu tyczką w głowę, plecy lub klatkę piersiową (w zależności od stylu) płynącego zawodnika, tzw.: tapping spełnia taką samą funkcję jak chorągiewki, znajdujące się 5 metrów od ściany, dla osób widzących. Widzący pływak ma wyliczoną ilość cykli ruchowych od chorągiewek do rozpoczęcia nawrotu, zaś niewidomy od momentu dotknięcia tyczką.
Na zawodach pływackich w związku z dużą ilością klas startowych stworzono algorytm uwzględniający wynik każdego zawodnika i rekord świata w jego klasie startowej umożliwiający przeliczanie rezultatów na punkty. Na tej podstawie powstaje wspólny ranking zawodników w danej konkurencji pływackiej, podobnie jak ma to miejsce w pływaniu osób pełnosprawnych. System przeliczania wyników na punkty nie obowiązuje na Igrzyskach Paraolimpijskich, gdzie zawodnicy nagradzani są w poszczególnych klasach startowych. Ponadto zawodnicy niepełnosprawni mają prawo korzystać z pomocy personelu pomocniczego, którego rolę ściśle precyzuje odpowiedni rozdział regulaminu IPC i który ma za zadanie pomagać zawodnikom na płycie pływalni, przy wchodzeniu do wody i wychodzeniu z niej, a także przy starcie. Prawo do pomocy mają także zawodnicy niewidomi i niedowidzący, którzy mogą korzystać z pomocy tapperów, czyli osób pomagających przy zajmowaniu pozycji startowej i dających sygnał do nawrotu przez tapping zawodnika – dotknięcie zawodnika w głowę, plecy lub klatkę piersiową odpowiednią tyczką. Dla zawodników z klas S11 SB11 i SM11 tapping jest obowiązkowy. Zawodnicy, którzy korzystają z tappingu muszą mieć dwóch tapperów, po jednym na każdym końcu pływalni. Istotną różnicę powoduje ponadto przepis znajdujący się w regulaminie IPC, który mówi, że aby dana konkurencja się odbyła, co najmniej sześciu zawodników musi zostać do niej zgłoszonych – nie odwołuje się jednak konkurencji, jeśli któryś z pływaków zostanie przeklasyfikowany do innej klasy startowej lub nie wystartuje w ogóle.Przepisy bardzo dokładnie określają sposób, w jaki zawodnik ma wystartować do swojego wyścigu. IPC definiuje start w dziewiętnastu punktach. Zgodnie z regulaminem IPC start może odbywać się (w konkurencjach indywidualnych stylu dowolnego, klasycznego, motylkowego i zmiennego) w następujący sposób: ze słupka, ze słupka z asekuracją, ze słupka z pozycji siedzącej, z murku obok słupka, z wody trzymając się uchwytów startowych, gdy zawodnik startujący z wody nie jest w stanie sam trzymać uchwytów ma prawo skorzystać z asysty, aby jakaś część jego ciała dotykała ściany do chwili sygnału startowego – personel pomocniczy nie ma prawa nadawać prędkości zawodnikowi w momencie startu, gdyż będzie to traktowane jak falstart. Start do konkurencji indywidualnej w stylu grzbietowym oraz do biegów sztafetowych stylem zmiennym odbywa się z wody, dopuszczając asystę dla zawodników, którzy nie są w stanie utrzymać sami pozycji startowej (tylko w klasach 1-3). Przepisy określające postępowanie przy falstarcie są takie same jak u sprawnych zawodników, z rozszerzeniem w IPC, że podczas startu zawodników S11 na pływalni obowiązuje cisza dopóki zawodnicy nie miną linii falstartowej. Przepisy FINA i IPC precyzujące styl dowolny jako konkurencję nie różnią się. Różnice pojawiają się w stylu grzbietowym. IPC przyjmując zapisy FINA dodaje :
- zawodnicy nie mogący korzystać z uchwytów startowych mogą dotykać tylko ściany,
- dozwolona jest pomoc personelu pomocniczego w przyjęciu i utrzymaniu pozycji startowej.
W stylach symetrycznych – klasycznym i motylkowym – zgodnie z przepisami FINA podczas nawrotu obie dłonie zawodnika muszą dotknąć ściany w jednej linii na, nad lub pod powierzchnią wody. IPC wprowadza rozszerzenia dotyczące sytuacji, kiedy zawodnik nie może postąpić zgodnie z tym zapisem:
- po starcie i każdym nawrocie zawodnik nie mogący odepchnąć się nogą/nogami od ściany, może wykonać jeden asymetryczny cykl ruchów w celu przyjęcia pozycji na brzuchu,
- zawodnik z nie w pełni sprawną jedną nogą/stopą lub obiema musi wykazywać przynajmniej chęć ruchów symetrycznych w jednej płaszczyźnie,
- zawodnik nie mogący używać obu nóg/stóp nie musi odchylać na zewnątrz stopy niesprawnej przy wyrzucie nóg do tyłu,
- funkcjonalnie niesprawna noga może zwisać swobodnie lub być ciągnięta za zawodnikiem,
- zawodnik z nierówną długością ramion przy każdym nawrocie musi dotknąć ściany pływalni tylko dłuższym ramieniem, ale obie kończyny górne muszą być wyciągnięte do przodu przy nawrotach i kończeniu biegu, barki muszą pozostawać w płaszczyźnie poziomej do chwili dotknięcia ściany,
- zawodnik mający kończyny górne zbyt krótkie, aby wyciągnąć je nad głowę, musi dotykać ściany przy nawrotach i kończeniu biegu dowolną inną górną częścią ciała,
- zawodnik używający jednego lub obu ramion, ale z ograniczoną ruchomością barku lub łokcia, musi dotknąć ściany tylko jednym ramieniem przy każdym nawrocie i kończeniu biegu,
- w przypadku upośledzenia funkcjonalnego jednego ramienia, ruch drugim będzie uznany za pełny cykl ruchowy,
- gdy zawodnik nie ma całkowicie lub częściowo obu kończyn dolnych lub górnych lub ich części, to przepisowy ruch pozostałych części kończyn będzie się liczył jako jeden pełny cykl ruchów stylu klasycznego/motylkowego.
W stylu zmiennym pojawia się tylko jeden dodatkowy punkt w regulaminie, który dopuszcza konkurencję 150 metrów tym stylem, w której zawodnik płynie tylko trzema stylami w następującej kolejności: grzbietowy, klasyczny i dowolny .
Źródła: Publikacja AWF Wrocław ANNA ŻUROWSKA, WOJCIECH SEIDEL, Wikipedia
fot: sport.wp.pl